Yeni Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği ve Etkileri Nelerdir? 01 Nisan 2020

01 Nisan 2020 tarihli ve 31086 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yeni TİCARET BAKANLIĞI PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ YÖNETMELİĞİ (‘Yönetmelik’) ile 12.06.2014 tarihli ve 29028 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. 

Yönetmelik 1 Nisan 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Peki etkileri ne olacaktır? Yönetmeliğin üzerinden kısaca sorularla geçmek ve özetlemek isteriz.

1. Piyasa gözetimi ve denetimi ne demektir?

Yetkili kuruluşlar tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesidir.

2. Yönetmeliğin Amacı Nedir?

Ticaret Bakanlığı’nın sorumluluğunda bulunan tüketici ürünlerinin piyasa gözetimi ve denetiminin usul ve esaslarını belirlemektir.

3. Yönetmelikte geçen kısaltmalar ne anlama gelmektedir?

• Bakanlık: Ticaret Bakanlığı
• Bölge müdürlüğü: Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğü
• Denetmen: Ticaret Denetmeni ve Ticaret Denetmen Yardımcısı
• Genel Müdürlük: Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü
• Şube müdürlüğü: Ticaret Denetmenleri Şube Müdürlüğü
• Duyusal inceleme: Ürünün herhangi bir test ve/veya muayene işlemine tabi tutulmasından önce, denetmenin duyularını veya basit ve yaygın olarak kullanımda olan ölçme araçlarını kullanarak yapılan inceleme
• Düzeltici faaliyet: Bir ürünün ilgili teknik düzenlemeye aykırılığının veya güvensizliğinin verilen süre içinde üretici tarafından giderilmesi faaliyeti
• Güvensiz ürün: Duyusal inceleme veya test ve/veya muayene yoluyla insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki varlığı ve çevre bakımından güvenli olmadığı tespit edilen ürün
• Numune alma etiketi: Test ve/veya muayene için alınan numunelere iliştirilen veya yapıştırılan numuneye ait bilgileri, tarafların isim, unvan ve imzalarını taşıyan belge
• Şahit numune: Test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluşuna gönderilmek üzere alınan numunenin zayi olması veya test sonuçlarına yönelik herhangi bir itiraz olması durumunda başvurulmak üzere alınan numune

4. Piyasa Gözetimi ve Denetimine İlişkin Genel Esaslar Nelerdir?

• Teknik düzenlemelere uygun ürünlerin güvenli olduğu kabul edilir.
• Teknik düzenlemenin bulunmadığı hallerde, ürünün güvenli olup olmadığı; Türk Standartları Enstitüsü tarafından Türk standardı olarak kabul edilen bir Avrupa standardına karşılık gelen ulusal standartlar veya mevcut olması halinde Avrupa Birliği teknik özellikleri; bunların olmaması halinde ise Türk Standartları Enstitüsü tarafından Türk standardı olarak kabul edilen diğer ulusal standartlar veya ilgili sektördeki sağlık ve güvenlik konularına ilişkin iyi uygulama kodu veya bilim ve teknoloji düzeyi veya tüketicinin güvenliğe ilişkin makul beklentisi dikkate alınarak değerlendirilir.*
• Bakanlık, sorumlu olduğu ürünlere ilişkin piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerini, denetmenler aracılığıyla yürütür, denetim sonuçlarına göre gerekli önlemleri alır ve idari yaptırım uygular. Bakanlık, alınacak önlem ve uygulanacak yaptırımlar konusunda orantılılık ilkesine uygun olarak hareket eder; alınacak tedbirlerin, önlenmesi amaçlanan tehlikenin boyutu, niteliği ve gerçekleşme olasılığı ile orantılı olmasını sağlar.
• Bakanlık, sorumlu olduğu ürünlerin piyasa gözetimi ve denetimini, yıllık denetim planının yanı sıra re’sen veya ihbar/şikâyet üzerine yapar.
• Ürünün teknik düzenlemeye aykırılığı veya güvensizliği konusunda yapılan her türlü ihbar, şikâyet, ürün sebebiyle meydana gelen kazalar ve ürün hakkında elde edilen diğer bilgiler piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetlerinde kullanılır.
• Satış veya kiralama amacıyla yazılı basın, radyo, televizyon, internet ve benzeri iletişim araçlarında reklam ve ilanları yer alan ürünler de piyasaya arz edilmiş kabul edilir.
• Denetim, ürünlerin bedelli veya bedelsiz olarak piyasaya arz edildiği, satıldığı ve dağıtıldığı her yerde, depo, işyeri, nakil araçları ve gerektiğinde üretim tesislerinde, işlendikleri, ambalajlandıkları, montaj veya dolum yapıldıkları yerlerde yapılır.
• Denetim sonucunda ortaya çıkan aykırılıklarda sorumluluk, dağıtıcının teknik düzenlemelerde yer alan yükümlülükleri saklı kalmak üzere, üreticiye aittir. Dağıtıcının iş yerinde yapılan denetimde, üreticinin veya tedarikçinin unvanı ve adresi tespit edilir. Üreticinin Türkiye dışında olması halinde yetkili temsilci ve/veya ithalatçı muhatap alınır ve bunlar da üretici ile aynı sorumluluğu taşır.
• Genel Müdürlük, denetimlerin koordinasyonunu ve etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Genel Müdürlük bu doğrultuda gerekli önlemleri almak ve uygulamaları koordine etmekle görevlidir.
• Genel Müdürlük, numune alımı da dâhil olmak üzere il veya bölge bazında denetime tabi olacak ürün, risk, firma ve benzeri verileri içeren sektörel denetim programları hazırlar, uygular ve bu programları periyodik olarak günceller.
• Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri sırasında üreticiler ve dağıtıcılar tarafından yetkili kuruluşlara, 16.12.2011 tarihli ve 2011/2621 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Uygunluk Değerlendirme Kuruluşları ve Onaylanmış Kuruluşlar Yönetmeliği çerçevesinde akredite edilmiş bir uygunluk değerlendirme kuruluşundan alınmış uygunluğu gösteren belgeler ile test raporlarının sunulması halinde, Bakanlık bu belge ve raporları dikkate alır.
• Türkiye'de veya karşılıklılık ilkesi saklı kalmak kaydıyla, Avrupa Birliği üyesi bir ülkede yerleşik bir uygunluk değerlendirme kuruluşunca verilmiş belgeler ve test raporları, kuruluşun yeterliliğine ilişkin gerekçelerle reddedilemez.

5. Üretici ve dağıtıcı ifadelerinden ne anlaşılmak gerekir?

Üretici, bir ürünü üreten, imal eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticarî markasını veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle kendini üretici olarak tanıtan gerçek veya tüzel kişi;

üreticinin Türkiye dışında olması halinde, üretici tarafından yetkilendirilen temsilciyi ve/veya ithalatçı; ayrıca, ürünün tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen gerçek veya tüzel kişidir.

Dağıtıcı, ürünün tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri ürünün güvenliğine ilişkin özelliklerini etkilemeyen gerçek veya tüzel kişidir.

6. Denetimlerin yapılması esasları nelerdir?

Piyasa gözetimi ve denetimi aşağıdaki esaslar çerçevesinde yapılır:

• Denetimler, Genel Müdürlük tarafından ürünlere ve bu ürünlerin muhtemel kullanıcılarına ilişkin yapılan risk analizi sonucunda belirlenen yıllık denetim planı uyarınca yürütülür.
• Re’sen veya ihbar/şikâyet üzerine yapılacak denetimlerde, şikâyete konu ürün hakkında daha önce denetim yapılıp yapılmadığı veya teste gönderilip gönderilmediği gibi hususların ön incelemesi tamamlandıktan sonra denetimlere başlanır.
• Denetimlerin iki denetmen tarafından yürütülmesi esastır. İhtiyaç halinde denetime, daha fazla sayıda denetmen katılabilir.

7. Denetim ne şekilde yapılır?

Piyasa gözetimi ve denetimi, durumun gereklerine göre, aşağıdaki hususlardan bir veya birkaçını kapsayacak şekilde yapılır:

• Teknik düzenlemenin öngördüğü işaretler ve/veya belgeler üzerinden inceleme
• İlgili teknik düzenlemenin bulunmadığı hallerde, 5/1. madde* çerçevesinde yapılan inceleme
• Duyusal inceleme
• Test ve/veya muayene
• Denetmen, gerekli gördüğü takdirde, her türlü test ve/veya muayeneyi yaptırmak üzere denetlenen ürünlerden numune alır.
• Ürünün yapısına ve özelliğine göre, test ve/veya muayenelerin gerektirdiği ölçüyü aşmamak üzere, numune alınması fiilen mümkün olmayan haller hariç, üretici veya dağıtıcıdan bedeli ödenmeden biri şahit numune olmak üzere en fazla 3 takım numune alınır.
• Numune alınması halinde, denetim esnasında tutanağın ilgili bölümü doldurulur.
• Numuneler özelliklerine göre mühürleri bozulmadan açılamayacak şekilde, denetmen tarafından üretici veya dağıtıcı ile birlikte hazırlanır ve üzerlerine tarafların isim, unvan ve imzaları ile numuneye ilişkin bilgileri taşıyan numune alma etiketi konulur.
• Alınan numunelerin bir takımı ile tutanağın bir nüshası üreticiye veya dağıtıcıya teslim edilir.
• Şahit numune şube müdürlüğünce muhafaza edilir.
• Alınan numunelerin başka yere taşınması veya korunması güç yahut sakıncalı ise durum tutanağa yazılarak numuneler saklanmak üzere yediemin sıfatıyla üretici veya dağıtıcıya bırakılır.
• Numune almanın mümkün olmadığı ya da taşınamayan ürünler için test ve/veya muayene işlemleri, denetmenin gözetiminde, ürünün bulunduğu yerde, üretici veya dağıtıcının katılımı ile Genel Müdürlükçe belirlenen test, muayene veya belgelendirme kuruluşuna yaptırılır. Üretici veya dağıtıcının bulunmaması, test ve/veya muayene işlemlerinin gerçekleştirilmesine engel teşkil etmez.
• Ürünlerin, uzaktan iletişim araçları kullanılarak piyasaya arz edildiği sistemlerde yürütülen piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleri sırasında da numune alınabilir. Ancak bu durumda, numunenin denetmen tarafından alınması, tutanağın karşı tarafla birlikte hazırlanıp imzalanması, numunenin numune torbasına konularak mühürlenmesi ve üzerine numune alma etiketi konulması şartları aranmaz.
• Test, muayene ve taşıma masrafları Genel Müdürlüğe aittir.

8. Aykırılık halinde alınacak önlemler ve uygulanacak yaptırımlar nelerdir?

Teknik düzenlemeye aykırılık ve güvensizlik ana başlıkları altında düzenleme yapılmıştır.

9. Teknik Düzenlemeye Aykırılık:

1. İlgili teknik düzenlemeye uygun olmadığı tespit edilen piyasadaki ürünler için,

1. İnsan sağlığına, can ve mal güvenliğine, hayvan, bitki yaşamına ve sağlığına ve çevreye bir tehdit oluşturmaması koşuluyla düzeltilebilir teknik düzenlemeye aykırılıkların giderilmesi amacıyla, düzeltici faaliyet planını 15 gün içinde sunması için üreticiye bildirim yapılır. Bu süre içinde başvuru yapmayan üreticinin düzeltme faaliyetinde bulunmayacağı kabul edilir.
2. (a) bendi uyarınca, ürünün teknik düzenlemeye aykırılığını gidermek için düzeltici faaliyet planı sunmayan veya düzeltici faaliyet planı sunan ancak verilen süre sonunda uygunsuzluğu gidermeyen üreticiye bölge müdürlüğünce Kanunda belirtilen idari para cezası uygulanır.
3. Üretici tarafından sunulan düzeltici faaliyet planı, gerektiğinde değişiklik yapılarak bölge müdürlüğü tarafından onaylanır ve üreticiye tebliğ edildiği tarihten itibaren geçerli olmak üzere teknik düzenlemeye aykırılığın niteliği, ürünün özelliği ve piyasadaki yaygınlığı değerlendirilerek 6 ayı geçmemek üzere düzeltme süresi verilir.
4. Denetim sonucunda teknik düzenlemeye aykırılığın giderilmesi için süre verilmiş olan bir ürüne aynı aykırılık için tekrar süre verilmez. Ancak verilen süre sonunda aykırılığın mücbir sebeplerin varlığı nedeniyle giderilemediğinin kanıtlanması halinde 6 ayı geçmemek üzere ek süre verilir.
5. Teknik düzenlemeye aykırılık nedeniyle verilen sürelerin takibi ile düzeltme faaliyetinin gereklerinin yerine getirilip getirilmediğinin kontrolü şube müdürlüğü tarafından yapılır. Düzeltme işlemleri sonucunda teknik düzenlemeye uygun hale getirildiği kanıtlanan ürünler tekrar piyasaya arz edilebilir.

2. Uygunluk işaretinin veya uygunluk değerlendirme işlemleri sonucunda verilen belgelerin gerçeği yansıtmadığının, tahrif veya taklit edildiğinin tespit edilmesi halinde Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulur. Suçtan dolayı yaptırım uygulanmayan hallerde, dava zamanaşımı süresi içinde kalmak şartıyla Kanunda öngörülen idari para cezası uygulanır.

10. Güvensizlik:

• Teknik düzenlemesine uygun olmayan ve güvensizlik şüphesine yol açan ürünler ile ilgili teknik düzenlemeye uygunluğu belgelenmiş olmakla birlikte duyusal inceleme sonucunda güvensizlik şüphesi uyandıran ürünler için test ve/veya muayeneye başvurulur. (belirtilen işlemler sonucunda duyusal inceleme veya test ve/veya muayene yoluyla güvenli olmadığı tespit edilen ürünler için üretici hakkında bölge müdürlüğünce Kanunda belirtilen idari para cezası uygulanır)
• İlgili teknik düzenlemeye uygunluğu belgelenmiş olsa dahi güvensizlik belirtisi taşıyan ürünlerin piyasaya arzı geçici olarak durdurulur. Piyasaya arzın geçici durdurulması kararı, denetmenin önerisi üzerine şube müdürlüğünce verilir. Kontrol sonucunda güvenli olduğu anlaşılan ürünler hakkındaki geçici durdurma kararı kendiliğinden kalkar. Güvenli olmayan ürünler hakkında alınan piyasaya arzın geçici durdurulması kararı idari yaptırım kararı alınıncaya kadar geçerlidir. (belirtilen işlemler sonucunda duyusal inceleme veya test ve/veya muayene yoluyla güvenli olmadığı tespit edilen ürünler için üretici hakkında bölge müdürlüğünce Kanunda belirtilen idari para cezası uygulanır)
• Yukarıda belirtilen işlemler sonucunda, duyusal inceleme veya test ve/veya muayene yoluyla güvenli olmadığı tespit edilen ürünler için Risk Değerlendirme Komisyonu kararlarına uygun olacak şekilde bölge müdürlüğü tarafından;
  • Ürünün piyasaya arzının yasaklanması,
  • Piyasada bulunan ürünlerin toplatılması,
  • Ürünün üretici tarafından güvenli hale getirilemediği ya da güvenli hale getirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda bertaraf edilmesi, kararlarından uygun olanlar orantılılık ilkesi gözetilerek verilir.
• Güvensiz olduğu tespit edilen ürünler ile ilgili savunma alınabilmesi için üretici ve/veya dağıtıcıya tebligat yapılır. Üretici ve/veya dağıtıcıya, savunma hakkını kullanabilmesi için tebligatın kendisine ulaşmasından itibaren 10 günlük süre tanınır. İnsan sağlığı ve güvenliğinin veya mevzuatla korunan diğer bir kamu yararının tehlikede olduğu acil hallerde bu sürenin dolması beklenmeyebilir. Tebligat yapılmadan bir karar alınması halinde, üretici ve/veya dağıtıcıya savunma hakkını kullanabilmesi için sonradan süre tanınabilir.
• Üretici, güvenli olmadığı tespit edilen ürünün kendisi tarafından piyasaya arz edilmediğini veya ürünün güvenli olmaması halinin ilgili teknik düzenlemeye uygunluktan kaynaklandığını ispatladığı takdirde sorumluluktan kurtulur.
• Hakkında üçüncü fıkrada düzenlenen önlemler uygulanan üretici, ürünün güvenli hale getirilmesi mümkün ise bunu ispat eden belgeler ve hazırladığı düzeltici faaliyet planı ile birlikte, kararın kendisine tebliğinden itibaren 15 gün içinde bölge müdürlüğüne başvurur. Bu süre içinde başvurmaması halinde, düzeltme faaliyetinde bulunmayacağı kabul edilir. Bölge müdürlüğü, üretici tarafından sunulan düzeltici faaliyet planında gerektiğinde değişiklik yaparak onaylar. Bölge müdürlüğünce, güvensizliğin niteliği, ürünün özelliği ve piyasadaki yaygınlığı değerlendirilerek üreticiye 6 ayı geçmemek üzere düzeltme süresi verilir. Düzeltme süresi, faaliyet planının onayına ilişkin yazının üreticiye tebliğinden itibaren başlar. Güvensizliğin giderilmesi için süre verilmiş olan bir ürüne aynı aykırılık için tekrar süre verilmez. Ancak verilen süre sonunda aykırılığın mücbir sebeplerin varlığı nedeniyle giderilemediğinin kanıtlanması halinde 6 ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Düzeltme süresi sonunda yapılan işlemler şube müdürlüğü tarafından değerlendirilir. Şube müdürlüğü, gerekli görülmesi halinde, düzeltmeye tabi tutulan ürünün tarafsız bir test ve/veya muayene kuruluşu tarafından test ve/veya muayenesini isteyebilir. Düzeltme işlemleri sonucunda güvenli olduğu kanıtlanan ürünler tekrar piyasaya arz edilebilir. Güvenli hale getirilemeyen veya güvenli hale getirilmesi imkânsız olan ürünler, üreticinin belirleyeceği yerde ve yöntemle denetmen gözetiminde bertaraf edilir. Şube müdürlüğünce, bertaraf edilen ürün miktarını, ürünün ne şekilde bertaraf edildiğini, bertaraf yerini, tarihini ve tarafların ad ve soyadlarını içeren Ürün Bertaraf Tutanağı düzenlenir.

11. Gönüllü Geri Çağırma nedir?

Üreticiler, güvensiz ürünlerinin piyasada yer aldığını kendilerinin tespit etmesi halinde, bu ürünleri gönüllü geri çağırabilir ve gerekli tedbirleri alır. Ancak, üretici piyasada gerçekleştirdiği her türlü geri çağırma ve aldığı tedbirlere ilişkin tüm bilgi ve belgeleri Genel Müdürlüğe iletmekle yükümlüdür. Üreticiler gönüllü geri çağırmalarda risk altındaki kişilerin bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla, gerekli bilgileri elektronik ortamda yayımlanmak üzere Genel Müdürlüğe bildirir. Ayrıca, bu bilgiler üreticinin internet sitesinde de yayımlanır.

12. Ürünlerin izlenebilirliği hakkında yükümlülükler nelerdir?

Üreticiler, ürünlerin izlenebilirliğini sağlamak için gerekli önlemleri almak zorundadır. Üreticiler, ürünlerin üzerinde seri, model, parti numarası veya başka bir şekilde ürünlerinin tespit edilmesini sağlayacak bilgilere yer vermek zorundadır. Üreticiler, toplatma, imha veya düzeltici faaliyetin uygulanması gerektiğinde parti, seri, lot bazında kayıt oluşturmak ve istenildiğinde bu kayıtları Bakanlığa sunmak zorundadır. Üreticiler gerekli bilgileri, ürünün büyüklüğünün veya doğasının buna izin vermediği durumlarda ürünün ambalajında veya yanında verilen bir belge ile sağlamak zorundadır.